ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΒΕΛΑΝΙΔΙΩΤΩΝ  "Η ΜΥΡΤΙΔΙΩΤΙΣΣΑ" 2005-2011

ΙΣΤΟΡΙΚΟ  & ΔΙΑΤΗΡΗΤΕΟ ΜΝΗΜΕΙΟ  (ΦΕΚ 439/ Α.Α.Π./ 5-12-2013)

  

Από την εισήγηση της Διεύθυνσης Νεωτέρων Μνημείων ΥΠΠΟΑ στο Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων.

 

    Το Γερμανικό Ναυτικό Παρατηρητήριο (Naval Watchpost) βρίσκεται στη χερσόνησο του Μαλέα, στο "Κορφοκάστελο", σε μικρή απόσταση από το χωριό Βελανίδια, στο Δήμο Βοιών του Νομού Λακωνίας, στη θέση 360 28' 46,48" Β, 230 8' 00,41" Α. 
Πρόκειται για ένα συγκρότημα στρατιωτικών κτιρίων που κατασκευάστηκε το 1942 από τους Γερμανούς, η ανέγερση του οποίου συνδέεται με την πολιτική της Γερμανικής στρατιωτικής ηγεσίας για την οχύρωση των παραλίων των περιοχών τω Βαλκανίων και του Αιγαίου. 

Πιο συγκεκριμένα, στις 23 Μαρτίου του 1942, ο Χίτλερ έδωσε εντολή (Κατευθυντήρια οδηγία Νο 40) για την οργάνωση παράκτιας άμυνας των Βαλκανίων και του Αιγαίου. Σχεδιάστηκε αρχικά να οχυρωθούν η Πελοπόννησος, η Κρήτη και τα Δωδεκάνησα. Έως το τέλος του πολέμου ο αμυντικός σχεδιασμός στην Κρήτη είχε ολοκληρωθεί αλλά στην Πελοπόννησο και την υπόλοιπη Ελλάδα κτίστηκαν μόνο λίγα μικρά οχυρά σε επιλεγμένες θέσεις. Η ακτογραμμή δεν ήταν τελείως προστατευμένη, διότι δόθηκε μεγαλύτερο βάρος στις οχυρώσεις στα νησιά του Αιγαίου. Μόνο μερικοί τομείς οχυρώθηκαν στην Πελοπόννησο, σε επιλεγμένες θέσεις στον Κορινθιακό κόλπο, στις περιοχές γύρω από την Αθήνα, ένα μέρος τις Σαλαμίνας και η Εύβοια. 

    Τα οχυρά που κατασκευάστηκαν στην Ελλάδα ήταν κυρίως μικρά πολυβολεία και Ringstande (Ανοικτές θέσεις πολυβόλων τύπου Tobruk) γιατί η τροφοδοσία σε βασικά υλικά για την κατασκευή τους ήταν περιοριζόμενη καθώς και ο αριθμός του προσωπικού. Συνήθως η κατασκευή γινόταν με ότι υλικά βρίσκονταν στην γύρω περιοχή, ξύλα, πέτρες και λίγο μπετό. Στις αρχές του 1944 η δράση των Ανταρτών επιβράδυνε τις εργασίες στις οχυρώσεις των ακτών. Η θέση του παρατηρητηρίου είναι στρατηγική, δεδομένου ότι επιτρέπει τον έλεγχο της ναuσιπλοΊας, τόσο προς την περιοχή του Αιγαίου όσο και των θαλασσίων οδών προς τη νότια Πελοπόννησο (παράκαμψη Πελοποννήσου), την Κρήτη κτλ. Το συγκρότημα αποτελείται από το κυρίως κτίριο (Α), το δευτερεύον κτίριο (Β), που στέγαζε ηλεκτρομηχανολογικές εγκαταστάσεις (γεννήτριες ηλεκτρικού ρεύματος, επικοινωνίας κτλ.), το κτίριο (Γ) (κτίριο WC), μία μεγάλη υπαίθρια - ανοικτή uδατοδεξαμενή στα δυτικά του κτιρίου Α, ένα ασβεστοκάμινο, που πιθανότατα χρησιμοποιήθηκε για την παραγωγή ασβέστη κατά τη φάση ανέγερσης των κτιρίων και τέσσερις ορθογωνικές κατασκευές -"βάσεις" ανατολικά του κτιρίου Α, προς την πλευρά της θάλασσας, με άγνωστη χρήση. 

    Στον περιβάλλοντα χώρο εντοπίζονται λαξεύσεις στο φυσικό πέτρωμα, χωρίς από την επιφανειακή έρευνα, να τεκμηριώνεται εάν πρόκειται για παλαιότερη εγκατάσταση ή σύγχρονη της περιόδου κατασκευής του παρατηρητηρίου. Δυτικά του συγκροτήματος διασώζονται δύο τουλάχιστον κυκλικές κατασκευές από ξερολιθιά, που ενδεχομένως να χρησιμοποιήθηκαν ως σκοπιές -φυλάκια, που εξασφάλιζαν τον έλεγχο της πρόσβασης στο συγκρότημα από την περιοχή της Νεάπολης. Το συγκρότημα κατασκευάστηκε με υλικά τόσο από την περιοχή όσο και με άλλα που μεταφέρθηκαν από τον Πειραιά με πλοίο, και με καταναγκαστική εργασία των κατοίκων των χωριών της περιοχής. Στα αξιοσημείωτα της κατασκευής πρέπει να αναφερθεί η χρήση στοιχείων οπλισμένου σκυροδέματος και η ιδιαίτερη διαμόρφωση -διαμερισματοποίηση του κτιρίου Α. Οι διαμορφώσεις αυτές δεν παραπέμπουν αποκλειστικά σε απλά στρατιωτικά κτίρια, αλλά η κατασκευή ουσιαστικά υποτάσσεται στις τεχνικές απαιτήσεις για τη λειτουργία του παρατηρητηρίου. Η διαπίστωση αυτή ενισχύεται από προφορικές μαρτυρίες των κατοίκων, που αναφέρουν τη μεταφορά από τον Πειραιά γεννητριών ρεύματος, χάλκινων "καλωδίων" μεγάλου μήκους, αλλά και τις τέσσερις "βάσεις" στην ανατολική πλευρά του κτιρίου Α (δεν θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως βάσεις επάκτιων πυροβολείων). 
Για να κατανοήσουμε τη λειτουργία του παρατηρητηρίου πρέπει να λάβουμε υπόψη τις σοβαρές προσπάθειες των Γερμανών να αναπτύξουν τεχνολογικά αξιόπιστα συστήματα ραντάρ. Μετά την αποχώρηση των Γερμανών από την Πελοπόννησο το παρατηρητήριο εγκαταλείφθηκε και πολλά υλικά κατασκευής, κεραμίδια, πόρτες, παράθυρα "πωλήθηκαν" από τους Γερμανούς ή απαλλοτριώθηκαν από τους κατοίκους. Μετά το τέλος του Β · Παγκοσμίου Πολέμου δεν φαίνεται να έχει χρησιμοποιηθεί από το Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό. 

​

    Το κτιριο Α προς ανατολάς, δηλ. προς την πλευρά της θάλασσας είναι διώροφο, ενώ προς δυσμάς ισόγειο. Η είσοδος στο κτίριο γίνεται από τη δυτική πλευρά, ενώ η πρόσβαση στον υποκείμενο όροφο γίνεται από τη νότια πλευρά. Το ισόγειο έχει επιφάνεια 256 τ.μ. περίπου και είναι ορθογωνικής κάτοψης με βασικές διαστάσεις 16,55 χ 15,50 μ. (περ.). Ο υποκείμενος όροφος είναι 68 τ.μ. περίπου. Το κτίριο Β βρίσκεται σε απόσταση περ. 14,50 μ. από το κτίριο Α και έχει εμβαδόν περ. 38 τ.μ. Το κτίριο Γ (WC) έχει εμβαδόν 6,80 τ.μ. Νότια του κτιρίου Β είχε ανοιχθεί ασβεστοκάμινο επιφανείας 2 τ.μ.